MANASTIR USEKOVANJA GLAVE SV. JOVANA KRSTITELJA U SOČANICI
“Uspomena pravednika slavi se pohvalama, a tebi je, Pretečo, dovoljno svedočanstvo Gospodnje da si se zaista pokazao časniji i od proroka, jer si se udostojio da u reci krstiš Onoga Koga si propovedao. Zato, postrdavši za istinu, radujući se, objavio si radosnu vest onima koji su u adu, o Bogu Koji se javio u telu i uzeo greh sveta i Koji nam daruje veliku milost.”
Manastir Sočanica se nalazi na severnom delu Kosova, na obroncima planine Kopaonik, nedaleko od puta Raška–Kosovska Mitrovica. Tačnije, manastir je udaljen 3,5 kilometra od mesta Sočanica, na povoljnom geografskom položaju i u lepom prirodnom okruženju. Nisu nam poznati značajniji pisani podaci o manastiru, osim usmenog predanja i jednog manjeg Letopisa koji je vodio sveštenik Mladen Radenković u periodu od 1943. do 1969. godine.
Novootkriveni kameni grobni spomenici ugrađeni u sadašnju crkvu mogu takođe poslužiti kao izvor o istorijatu manastira. Naime, na tim spomen-pločama napisano je da je pop Stefan iz mesta Uzriče sahranjen kraj manastira 1643. godine, što nedvosmisleno ukazuje da je na sadašnjem mestu nekada bio manastir. U povelji svetog Kralja Milutina iz 1314. godine o osnivanju manastira Banjska, manastir Sočanica se pominje i kao Selčanica. Zidanje sadašnjeg hrama trebalo bi dovesti u vezu sa zidanjem crkve u Zemanici, koju su gradili majstori Goge (Cincari). Oni su, naime, nakon zidanja zemaničke crkve 1861. godine, posvećene Svetom Nikoli, došli naredne godine u Sočanicu da zidaju sadašnju crkvu.
Sadašnja crkva posvećena Usekovanju glave Svetog Jovana Krstitelja sagrađena je 1862. godine na temeljima porušene crkve, posvećene Vavedenju Presvete Bogorodice. Za Vavedenjsku crkvu se ne zna u kom periodu je podignuta ni kada su je Turci porušili. Ono što je očigledno jeste da se verni narod u velikom broju u Sočanici i danas okuplja na praznik Vavedenja i donosi slavske kolače, što potvrđuje neprekinutu tradiciju vezanu za prethodnu crkvu.
Glavni ktitor i organizator podizanja sadašnjeg hrama bio je Ćirko Terzić iz sela Brzance. Ćirko je išao u Istambul da od sultana traži dozvolu za izgradnju crkve. U Letopisu sočanske crkve stoji da je sadašnji hram sazidan nešto viši nego što su to turske vlasti u ono vreme odobrile, zbog čega su članovi crkvenog odbora dobili po godinu dana zatvora. Ćirka su, kao glavnog organizatora podizanja hrama ovih dimenzija, Turci jednom prilikom sačekali u klisuri seljanačke reke i iz zasede ubili. Sahranjen je pored hrama sa severne strane, tako da licem gleda u hram, kako je i zaveštao još za života.
Znamenitost manastira Sočanice je oltarski prostor koji se nalazi u steni, po čemu se ova crkva može ubrojati u pećinske crkve. Pored toga, u oltaru postoji otvor u podu, kroz koji se može ući u podzemnu prostoriju tipa skrivnice ili katakombe. Uoči manastirske slave 2007. godine, tokom spoljašnjih radova na zaštiti oltara od kišnice, u iskopanom kanalu dubine preko tri metra otkriven je spoljni ulaz u već spomenutu pećinu-katakombu. Pretpostavku o manastiru kao ranohrišćanskoj svetinji iznela je Svetlana Radić, arheolog iz prištinskog Zavoda za zaštitu spomenika. Dalja istraživanja će potvrditi ispravnost ove značajne i osnovane pretpostavke. Vrlo stari zid koji se nalazi pred ulazom u katakombu pripadao je Vavedenjskoj crkvi i po materijalu i načinu gradnje starost mu je procenjena na 14. vek. To je do sada prvi materijalni trag o ranoj istoriji ovog mesta, ali što se tiče same katakombe tu pretpostavka ide još dalje u prošlost.
U samome mestu Sočanica postoji poznato arheološko nalazište starog rimskog grada Municipijuma od 2. do 4. veka, sa mnogobožačkim hramom. Upravo taj period, tačnije period do Milanskog edikta 313. godine poznat je kao katakombni period Crkve. Vrlo je verovatno da su od rimske vlasti progonjeni hrišćani iz Municipijuma bežali u ova brda i da su ovde našli pogodno i skrovito mesto za svoju bogomolju. Kasnije je na tom mestu podignuta crkva Presvetoj Bogorodici, a u 19. veku sadašnja crkva Svetom Jovanu Preteči.
Znamenitost manastira Sočanice je i veliki bor ispred crkve koji krasi manastirsku portu, a među meštanima se govori da su ga zasadila dva brata hajduka – Jakov i Barlov. Za njih se priča da su negde kod Niša sa još oko 300 hajduka upali u tursku zasedu iz koje su se samo njih dvojica izvukli. Došavši do Sočanice, zasadili su bor čija se starost procenjuje na preko 300 godina. Za vreme srpsko-turskog rata 1876.–1878. godine, turski vojnici su dubili ovaj bor i koristili njegov luč za potpalu, a udubljenje je i danas ostalo vidljivo.
Šezdesetih godina dvadesetog veka, dolaskom protonamesnika Mladena Radenkovića za nadležnog sveštenika sočaničke parohije, okolina manastira je pošumljena sa oko 100.000 bagremovih i borovih sadnica. Sada je tu izrasla velika šuma koju naročito krase borova stabla. Isti sveštenik je zaslužan i za podizanje česme ispod manastira sa južne strane, nazvane Bogdanovac. Vodu sa ove česme, sagrađene 1961. godine, narod smatra lekovitom.
Sve do juna meseca 2002. godine crkva Usekovanja je bila parohijska i u njoj je služio sveštenik Rastko Vlaisavljević. Potom je za nastojatelja manastira postavljen protosinđel Jovan Jelenkov iz manastira Sopoćani. Od tada ova svetinja ponovo zaživljava kao manastir. Na temeljima stare kuće od ćeramide, koju je prethodnih 30 godina koristio sveštenik, početa je gradnja novog konaka kao i obnova celokupnog manastirskog zdanja, koja je još u toku.
Zahvaljujući pomoći Vlade Republike Srbije izgrađen je prilazni asfaltni put do manastira, sa proširenim parkingom, kao i nov sistem vodosnabdevanja i kanalizacije i unapređena je mreža električnog napajanja. Pri izgradnji pčelarske kućice i obavljanju određenih zemljišnih radova pomogli su svojim radom i mehanizacijom francuski pripadnici KFOR-a. Veliku pomoć u obnovi svetinje pružili su i članovi Radne jedinice za elementarne nepogode iz Sočanice. Svima im se zahvaljujemo. Na vrhu stene Sokoljače iznad manastira, na Krstovdan 2005. godine podignut je krst.
Obnovljenom manastiru je, pored monaškog konaka, podignuta i nova drvena zvonara sa zvonom teškim 300 kilograma, poklonom kraljevske porodice Karađorđević iz 1923. godine, zatim crkvena prodavnica, plato za bogosluženje na otvorenom, formiran je pčelinjak i sagrađena je kućica za pčelarsku opremu.
Cvakodnevno u manastir pristižu vernici, ne samo iz Sočanice, Leposavića ili sa severa Kosova, već i sa cele teritorije Kosova i Metohije i cele Srbije. Redovna dnevna bogosluženja u manastiru počinju u 6.00 sati Jutrenjem, a završavaju se u 18.00 sati Večernjom i Povečerjem. Najsvečanija bogosluženja u godini su na dan manastirske slave Usekovanje Sv. Jovana Krstitelja, kao i na praznike Ivanjdan, Sv. Jovan Bogoslov i Vavedenje Presvete Bogorodice, kada se u manastiru okupi više stotina poklonika. Pored svakodnevnog bogosluženja i uobičajenih aktivnosti monaške zajednice, bratstvo manastira će se i dalje truditi na celokupnoj obnovi i uređenju ove drevne svetinje, kako bi ona živela svojim punim pravoslavnim manastirskim životom.
Detaljnije o manastiru Sv. Jovana – Sočanica pogledajete na sajtu: https://manastirsocanica.com/
